PRACA POGLĄDOWA
Stres oksydacyjny
Część II. Profilaktyka powstawania uszkodzeń wolnorodnikowych
1
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu
Autor do korespondencji
Sylwia Jopkiewicz
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu ul. IX Wieków Kielc 19, 25-317 Kielce tel. 797 186-370
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu ul. IX Wieków Kielc 19, 25-317 Kielce tel. 797 186-370
Med Srod. 2018;21(2):53-59
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
Pojawienie się choroby spowodowane jest wieloma czynnikami, które w większości mają swoje źródło w środowisku zewnętrznym oraz w postawach i nawykach zdrowotnych człowieka. Racjonalna profilaktyka, która wydaje się wciąż niedoceniana może odpowiednio wpływać na zachowanie i poprawę zdrowia. Jednym z jej elementów jest z pewnością dieta obfitująca w przeciwutleniacze. Są to związki, które hamują nadmierne wytwarzanie wolnych rodników bądź przemieniają je w nieaktywne pochodne. Dzięki temu przeciwdziałają powstawaniu wolnorodnikowych uszkodzeń. Mogą on mieć pochodzenie endo- i egzogenne. Z punktu widzenia ich mechanizmu działania można podzielić je również na enzymatyczne i nieenzymatyczne. W połączeniu tworzą one tak zwany system ochrony antyoksydacyjnej każdego organizmu. Prezentowany artykuł poglądowy stanowi zarys problematyki profilaktyki stresu oksydacyjnego, który jest czynnikiem ryzyka zachorowania i rozwoju wielu chorób, a zwłaszcza schorzeń cywilizacyjnych. Przybliżono budowę systemu ochrony antyoksydacyjnej organizmu człowieka. Przedstawiono główne przeciwutleniacze, które można dostarczać wraz z pożywieniem, a także ich rolę w prewencji zwiększonej ilości wolnych rodników i reaktywnych form tlenu.
The appearance of a disease is caused by many factors, which for the most part have their source in the external environment and in the attitudes and health habits of a person. Rational prevention, which seems to be underrated, can affect behavior and improve health. One of its elements is certainly a diet rich in antioxidants. They are compounds that inhibit the excessive production of free radicals or convert them into inactive derivatives. Thanks to this, they prevent the formation of free radical damage. They may be of endo- or exogenous origin. From the point of view of their mechanism of action, they can also be divided into enzymatic and non-enzymatic ones. In combination, they form the so-called antioxidant protection system of every organism. The present review article outlines the problem of prevention of oxidative stress, which is a risk factor responsible for the development of many diseases, especially civilization diseases. The structure of the antioxidant protection system of the human body has been discussed. The article also presents the main antioxidants that can be delivered with food, as well as their role in the prevention of increased amounts of free radicals and reactive oxygen species.
REFERENCJE (59)
1.
Mandal S.S., Yadav S., Nema R.K.: Antioxidants: a review. J Chem Pharm Res 2009; 1: 102-104.
2.
Zalko M., Leibfritz D., Moncol J. et al.: Free radicals and antioxidants in normal physiological functions and human disease. Int J Biochem Cell Biol 2007; 39: 44-84.
3.
Dröge W.: Free radicals in the physiological control of cell function. Physiological Rev 2002; 82: 47-95.
4.
Lenard-Łagowska M., Bielewicz J., Raszewski G. et al.: Stres oksydacyjny w udarze mózgu. Pol Merk Lek 2008; XXV, 147: 205-208.
5.
Kordecka-Knapik M., Piwowar A., Warwas M.: Zaburzenia równowagi oksydacyjno-antyoksydacyjnej a czynniki ryzyka miażdżycy i powikłania naczyniowe u chorych na cukrzycę typu 2. Wiad Lek 2007; LX, 7-8: 329-334.
6.
Farbiszewski R., Skrzydlewska E.: Mechanizmy adaptacyjne komórki i usuwanie uszkodzeń wywołanych stresem oksydacyjnym. Postępy HigMed Dośw 1996; 50: 613–620.
7.
Vertuani S., Angusti A., Manfredini S.: The antioxidants and pro-antioxidants network: an overview. Curr Pharm Des 2004; 14: 1677–94.
8.
Skólmowska M., Kmieć M.: Enzymosomy antyoksydacyjne- właściwości i zastosowanie. Post Hig Med Dosw 2011; 65: 640-644.
9.
Czajka A.: Wolne rodniki tlenowe a mechanizmy obronne organizmu. Now Lek 2006; 75(6): 582-586.
10.
Kuzdraliński A.: Antyoksydanty, http://www.e-biotechnolo gia.pl/Artykuly/antyoksydanty, [Dostęp: 14.03.2018].
11.
Krishnamurthy P., Wadhwani A.: Antioxidant enzymes and human health, antioxidant enzyme. El-Missiry M.A. (red.), InTech: DOI: 10.5772/48109, 2012. http://www.intechopen. com/books/antioxidant-enzyme/antioxidant-enzymesand- human-health, [Dostęp: 14.03.2018].
12.
Sancar A.: Mechanisms of DNA excision repair. Science 1994; 266:1954–1956.
13.
Zaremba T., Oliński R.: Oksydacyjne uszkodzenia DNA – ich analiza oraz znaczenie kliniczne. Post Bioch 2010; 56: 124-138.
14.
Więckowski K.S, Żywienie, żywność, składniki pokarmowe a zdrowie, Stanisław K. Wiąckowski, Kielce 2005, s. 296- 301.
15.
Jeserich M., Schindler T., Olschewski M. et al.: Vitamin C improves endothelial function of epicardial coronary arteries in patients with hypercholesterolaemia or essential hypertension- assessed by cold pressor testing. Eur Heart J 1999; 20: 1676-1680.
16.
Lembo G., Vecchione C., Izzo R. et al.: Noradrenergic vascular hyper-responsiveness in human hypertension is dependent on oxygen free radical impairment of nitric oxide activity. Circulation 2000; 102: 552-557
17.
Tse W.Y., Maxwell S.R., Thomason H. et al.: Antioxidant status in controlled and uncontrolled hypertension and its relationship to endothelial damage. J Hum Hypertens 1994; 8: 843-849
18.
Hirooka Y., Eshima K., Setoguchi S. et al.: Vitamin C improves attenuated angiotensin II induced endothelium-dependent vasodilation in human forearm vessels. Hypertens Res 2003; 26: 953–959.
19.
Nogala-Kałucka M., Siger A.: Tocochromanols – bioactive compounds of oilseeds. From biosynthesis to biomarkers. Oilseed Crops 2011: 32.
20.
Szymańska R., Nowicka B., Kruk J.: Witamina E – metabolizm i funkcje. Problemy Nauk Biologicznych 2009: 58.
21.
Eitenmiller R.R., Ye L., Landen W.O.: Vitamin analysis for the health and food sciences. Second edition. Taylor & Francis Group 2008: 58.
22.
Dicplock A.T.: Antioxidants and disease prevention. Mol Aspects Med 1994; 15: 293.
23.
Brockes C., Buchli C., Locher R. et al.: Vitamin E prevents extensive lipid peroxidation in patients with hypertension. Br. J Biomed Sci 2003; 60: 5–8.
24.
Piekarska-Matyska E., Łuszczewski A., Łącki J. i wsp.: Rola stresu oksydacyjnego w etiopatogenezie reumatoidalnego zapalenia stawów. Post Hig Med Dosw 2006; 60: 617-623.
25.
Schrag M., Mueller C., Zabel M. et al.: Oxidative stress in blood in Alzheimer’s disease and mild cognitive impairment: a meta-analysis. Neurobiol Dis 2013; 59: 100–110.
26.
Tarasiewicz-Puzanowska H., Kuźmicka L., Tarasiewicz M. Antyoksydanty a reaktywne formy tlenu. Bromat Chem Toksykol XLIII 2010; 1: 9-14.
27.
Surh Y.J.: Molecular mechanisms of chemopreventive effects of selected dietary and medicinal phenolic substances. Mutat Res 1999; 428: 305-327.
28.
Boon C.S., McClements D.J., Weiss J. et al.: Factors influencing the chemical stability of carotenoids in foods. Crit Rev Food Sci Nutr 2010; 50: 515-532.
29.
Gryszczyńska A., Gryszczyńska B., Opala B.: Karotenoidy. Naturalne źródła, biosynteza, wpływ na organizm ludzki. Post Fitoter 2011; 12: 127-143.
30.
Capelli B.: Astaksantyna- naturalna astaksantyna królową karotenoidów. Cyanotech Corporation, Holualoa 2007; 5-10.
31.
Igielska-Kalwat J., Nowak J.: Zastosowanie kantaksantyny w przemyśle kosmetycznym, Dokonania Młodych Naukowców, Wrocław 2014.
32.
Blot W., Li J.Y., Taylor P.R. et al.: Nutrition intervention trials in Linxian, China: supplementation with specific vitamin- mineral combinations, cancer incidence and diseasespecific mortality in the general population. J Natl Cancer Inst 1993; 85:1483–92.
33.
Guz J., Dziaman T., Szpila A.: Czy witaminy antyoksydacyjne mają wpływ na proces karcynogenezy? Post Hig Med. Dosw.
34.
2007; 61: 185-198. Gryszczyńska A., Gryszczyńska B., Opala B.: Karotenoidy. Naturalne źródła, biosynteza, wpływ na organizm ludzki. Post Fitoter 2011; 1:127-143.
35.
Sikora E., Cieślik E., Topolska K.: The sources of natural antioxidants. Acta Sci Pol Technol Aliment 2008; 7: 5-17.
36.
Krinsky NI., Johnson EJ.: Carotenoid actions and their relation to health and disease. Mol Aspects Med. 2005; 26: 459- 516.
37.
Ukai N., Lu Y., Etoh H.: Photosensitized oxygenation of lycopene. Biosci Biotechnol Biochem 1994; 58: 1718-1719.
38.
Young AJ., Lowe GM.: Antioxidant and prooxidant properties of carotenoids. Arch Biochem Biophys 2001; 385: 20- 27.
39.
Liu D., Shi J., Colina Ibarra A.: The scavenging capacity and synergistic effects of lycopene, vitamin E, vitamin C, and
40.
Ziemlański Ś.: Normy żywienia człowieka. Fizjologiczne podstawy. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001; 141-6, 301-2.
41.
Wawrzyniak A., Marciniak A., Rajewska J.: Lycopene content of selected foods available on the polish market and estimation of its intake. Pol J Food Nutr Sci 2005; 14: 195-200.
42.
Markovic K., Hruskar M., Vahcic N.: Lycopene kontent of tomato products and their contribution to the lycopene intake of Croatians. Nutr Res 2006; 26: 556-560.
43.
Pośpiech-Jędrzejczak K., Kowalski M., Kowalska-Bielecka A. et al.: Wpływ suplementacji luteiną na wybrane elementy obrony antyoksydacyjnej erytrocytów u ludzi zdrowych- doniesienie wstępne. Probl Hig Epidemiol 2013; 94(3); 522- 526.
44.
Grajek W.: Przeciwutleniacze w żywności. Aspekty zdrowotne, technologiczne, molekularne i analityczne. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne. Warszawa 2007; 265.
45.
Paszkiewicz M., Budzyńska A., Różalska B. w wsp.: Immunomodulacyjna rola polifenoli roślinnych. Post Hig Med. Dosw 2012; 66: 637-46.
46.
Potargowicz E., Szerszenowicz E.: Polifenole roślinne w kosmetyce. Pol J Cosmetol 2006; 9: 70-76.
47.
Wołonciej M.: Polifenole w walce ze stresem oksydacyjnym, Gaz Farm 2017; 5: 24-26.
48.
Mężyńska M., Brzóska M.M.: Związki polifenolowe w leczeniu i profilaktyce wybranych chorób cywilizacyjnych- dowody z badań epidemiologicznych. Pol Prz Nauk Zdr 2016; 3(48): 269-278.
49.
Laskowski W.: Fitoestrogeny sojowe w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. Post Fitoter 2007; (4): 207-211.
50.
Parus A.: Przeciwutleniające i farmakologiczne właściwości kwasów fenolowych. Post Fitot 2013; 1: 48-53. [50] Tan D.X., Chen L.D., Poeggeler B. et al.: Melatonin: a potent, endogenous hydroxyl radical scavenger. Endocr J 1993; 1: 52-60.
51.
Gryszczyńska B., Iskra M.: Współdziałanie antyoksydantów egzogennych i endogennych w organizmie człowieka. Now Lek 2008; 77 (1): 50-55.
52.
Gustaw K.: Melatonina, nietypowy antyoksydant. Rola w patofizjologii choroby Alzheimera. Propozycje terapii. Farmakoter Psychiatr Neurol 2003; 4: 59-69.
53.
Dringen R., Hirrlinger J.: Glutathione pathways in the brain. Biol Chem 2003; 384: 505–516.
54.
Gałecka E., Jacewicz R., Mrowicka M. i wsp.: Enzymy antyoksydacyjne- budowa, właściwości, funkcje. Pol Merk Lek 2008; XXV; 147: 266-268.
55.
Halliwell B.: Role free radicals in the neurodegenerative diseases: therapeutic implications for antioxidant treatment. Drug Aging 2001; 18: 685–716.
56.
Dei R., Takeda A., Niwa H. et al..: Lipid peroxidation and advanced glycation end products in the brain in normal aging and in Alzheimer's disease. Acta Neuropathol 2002; 104: 113-122.
57.
Karpińska A., Gromadzka G.: Stres oksydacyjny i naturalne mechanizmy antyoksydacyjne – znaczenie w procesie neurodegeneracji. od mechanizmów molekularnych do strategii terapeutycznych. Post Hig Med Dosw 2013; 67, 43–53.
58.
Feher J., Nemeth E., Nagy V. et al.: The preventive role of coenzyme Q and other antioxidants in injuries caused by oxidative stress. Arch Med Sci 2007; 3 (4): 305-314.
59.
Czernic A., Bartosz M., Błaszczyk J. i wsp.: Wpływ suplementacji koenzymem Q10 na enzymatyczną obronę antyoksydacyjną krwinek czerwonych u ludzi zdrowych. Probl Hig Epidemiol 2011; 92(3): 632-635.
Udostępnij
ARTYKUŁ POWIĄZANY
| eISSN: | 2084-6312 |
| ISSN: | 1505-7054 |
Przetwarzamy dane osobowe zbierane podczas odwiedzania serwisu. Realizacja funkcji pozyskiwania informacji o użytkownikach i ich zachowaniu odbywa się poprzez dobrowolnie wprowadzone w formularzach informacje oraz zapisywanie w urządzeniach końcowych plików cookies (tzw. ciasteczka). Dane, w tym pliki cookies, wykorzystywane są w celu realizacji usług, zapewnienia wygodnego korzystania ze strony oraz w celu monitorowania ruchu zgodnie z Polityką prywatności. Dane są także zbierane i przetwarzane przez narzędzie Google Analytics (więcej).
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
